گردآوری:  دکتر زهرا زمانی

 

            اين سازمان در سال 1343شمسی ( 1964 میلادی) با نام سازمان عمران منطقه‌اي Region Civil Development (RCD) با حضور كشورهاي پاكستان، ايران و تركيه تشكيل گرديد. در این دوره، هر سه كشور در صدد اجراي طرح صنعتي كردن خود به شيوة غربي  با توجه به  محدوديت منابع،  لزوم دستیابی به فناوری­ های نوین و بهره­ مندی از امكانات رفاهي بودند. علاوه بر اين عوامل، داشتن علائق تاريخي، فرهنگي و سنتي مشترك ميان 3 كشور و قرار گرفتن در يك منطقه حساس و استراتژيك، ضرورت پيدايش يك چنين سازماني را هر چه بيشتر آشكار ساخت. معاهده ازمير در سال 1977 میلادی در قالب چهارچوب قانوني RCD به امضا رسيد و در اجلاس وزرايي كه ماه ژوئن 1990 میلادی در اسلام‌آباد تشکیل شد، اصلاح گردید تا به عنوان منشور اكو اصول قانوني لازم براي شكل‌گيري آن را فراهم سازد. با گسترش اين سازمان در نوامبر 1992 میلادی و عضویت کشورهای افغانستان، جمهوري آذربايجان، قزاقستان، قرقيزستان، تاجيكستان، تركمنستان و ازبكستان حوزه فعالیت این سازمان توسعه یافت. به همین مناسبت روز 28 نوامبر به مناسبت اوج فعاليت‌هاي اين سازمان روز اكو نامگذاری شده است.

 

اهداف و اصول:

            فعاليت‌هاي سازمان همكاري هاي اقتصادي (اکو) بر محورهاي تجارت و سرمايه‌گذاري، حمل ونقل و ارتباطات راه دور، انرژي، مواد معدني، محيط زيست، كشاورزي، صنعت و گردشگري،‌ منابع انساني و توسعه پايدار، پژوهش‌هاي اقتصادي و آمار و روابط بين‌الملل استوار است. از اهداف اصلي اين سازمان مي‌توان به توسعه پايدار اقتصادي كشورهاي عضو، رفع موانع تجاري و توسعه تجارت درون منطقه‌اي، نقش اكو در رشد تجارت جهاني، يكپارچگي اقتصادي كشورهاي عضو با اقتصاد جهاني، توسعه زير‌ساخت هاي حمل و نقل و ارتباطات كه عامل پيوند كشورهاي عضو با يكديگر و دنياي خارج است، آزاد‌سازي اقتصادي و خصوصي‌سازي، به جريان انداختن و فعال كردن ذخاير و منابع كشورهاي عضو اكو، همكاري منطقه‌اي براي كنترل مواد مخدر، حفظ محيط زيست و تحكيم روابط تاريخي و فرهنگي در بين كشورهاي عضو و همكاري با سازمان‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي اشاره كرد.

 

 ساختار سازمانی:

اركان سازمان همكاري اقتصادي (اكو) بر اساس عهد نامه ازمير عبارتست از:

 الف - شوراي وزيران

 اين شورا به عنوان عالي­ ترين ركن تعيين كننده خط مشي سازمان محسوب مي‌شود و با شركت وزراي امور خارجه كشورهاي عضو و يا ديگر نمايندگاني كه مقام وزارت داشته باشند تشكيل مي‌شود. شورا داراي اجلاس ساليانه بوده و حداقل يك بار در طي سال تشكيل جلسه مي‌‌دهد. در اين جلسات، آئين نامه‌هاي داخلي تدوين و همچنين تصميمات سازمان توسط آن اتخاذ مي‌شود.

 ب -  شوراي قائم مقامان

 شوراي قائم‌ مقامان متشكل از مدير كل وزارت امور خارجه ج. ا. ايران و سفراي كشورهاي عضو در ايران بوده و به عنوان ركن دائمي از طرف وزيران رويه و خط مشي سازمان را تعيين و موضوعاتي را كه مستلزم اتخاذ تصميم توسط دولت­ های عضو مي‌باشد، تنظيم مي‌كند و در امور مربوط به اجراي تصميمات شواري وزيران اقدامات مقتضي به­ عمل مي‌آورد. اين شورا داراي اجلاس مرتب بوده و هر زمان كه نياز باشد، تشكيل جلسه مي‌دهد. رياست اين شورا هر شش ماه به صورت دوره‌اي و به ترتيب حروف الفبای انگليسي نام كشورهاي عضو، با يكي از اين كشورها است كه داراي نمايندگي ثابت در ايران مي‌باشد.

 ج - شوراي برنامه‌ريزي منطقه‌اي

 شوراي برنامه‌ريزي مركب از رؤساي سازمان­ هاي برنامه دولت ­های عضو يا نمايندگاني كه داراي همان اختيارات باشند، بوده و حداقل سالي يك ­بار تشكيل جلسه مي‌دهد. اين شورا به طور كلي مطالعه درباره طرح هاي عمراني و بررسي استعدادها و امكانات توليدي كشورهاي عضو را بر عهده دارد و پيرامون طرح هاي مشترك و قراردادهاي طويل‌المدت و ايجاد هماهنگي بين طرح هاي همكاري دولتهاي عضو و اقداماتي كه لازم است نسبت به انجام آنها تسريع به عمل آيد اظهارنظر و توصيه‌هاي لازم را مي‌نمايد. توصيه‌هاي شورا به همراه گزارش نتايج ارزيابي به شوراي وزيران جهت اتخاذ تصميم ارائه مي‌شود.

 د - كميته‌هاي فني

 اين كميته‌ها كه از نمايندگان كشورهاي عضو تشكيل مي‌شود، وظيفه دارند كه موجبات ارتباط و تماس لازم در مورد طرح هاي خاص و مشترك سازمان را بين‌ كشورهاي عضو فراهم آورند. سازمان همكاري اقتصادي داراي 8 كميته به شرح ذيل مي‌باشد.

 1- كميته اقتصادي، بازرگاني

 2- كميته صنعتي و فني

 3- كميته حمل و نقل و ارتباطات

 4- كميته كشاورزي

 5- كميته علمي، آموزشي و فرهنگي

 6- كميته انرژي

 7- كميته زيربنايي در امور عمومي (كميته بهداشت و محيط زيست)

 8- كميته مبارزه با مواد مخدر

 

هـ - دبيرخانه

 به منظور برقراري ارتباط بين ارگان هاي مختلف كشورهاي عضو، تصميم گرفته شد كه سازمان همكاري اقتصادي(اكو) داراي يك دفتر دائمي به نام دبيرخانه باشد كه مقر آن در تهران است. دبيرخانه تحت نظر دبيركل سازمان فعاليت دارد. دبيركل سازمان فردي است كه به تناوب از هر يك از كشورهاي عضو بر اساس ترتيب حروف انگليسي سه كشور عضو مؤسس براي مدت 4 سال انتخاب مي‌شد. شايان ذكر است كه اعتبار اين قاعده تا سال 2000 ميلادي بود و پس از آن دبيركل براي مدت دو سال به ترتيب حروف انگليسي اعضاء‌ انتخاب مي‌شود. دبیرکل وظیفه تهيه اسناد و مدارك لازم، تنظيم صورتحساب، نظرات و تصميمات سازمان، حفظ ارتباط با دولت هاي عضو و ساير ارگان ها، تهيه گزارش سالانه،  بررسي فعاليت هاي سازمان همكاري اقتصادي (اكو) و ارزيابي موفقيت‌هاي آن،  تهيه گزارش جامع درباره وضعيت اقتصادي كشورهاي عضو و تسليم آن به شواري وزيران برعهده دارد.

  دبيرخانه سازمان داراي تشكيلات منسجمي مي‌باشد كه اين تشكيلات عبارتند از: دبير كل سازمان، معاونين دبيركل، مديران دبيرخانه (از هر كشور 2 نفر به عنوان مديرانتخاب مي‌شوند) و تعدادي كارمند اداري و دفتري.

 

 و - سازمان هاي تخصصي

 بر اساس ماده 20 عهدنامه ازمير، سازمان ها و مؤسسات تخصصي در برخي زمينه‌هاي خاص همكاري بوجود آمده و در همان زمينه فعاليت خود را آغاز كردند. براي اجراي اين مفاد در حال حاضر سازمان اكو داراي چند مؤسسه تخصصي مي‌باشد.

 اين مؤسسات عبارتند از:

 ا- موسسه فرهنگي اكو :

 يك مركز فرهنگي منطقه اي است و  مقر آن در تهران مي باشد و در چهارچوب اكو، اهداف و برنامه هاي مشترك فرهنگي را طرح ريزي و اجرا مي نمايد. هدف اصلي موسسه فرهنگي اكو ارتقا همكاري و مشاركت نزديك بين مردم منطقه و همكاري بين رسانه هاي گروهي ، انديشمندان ، روشنفكران، هنرمندان و كليه اقشار كه به نوعي در زمينه ميراث مشترك منطقه صاحب نظر و يا فعال هستند، مي‌باشد. تقويت مبادلات فرهنگي، برپايي نمايشگاه‌ هاي هنري، برگزاري مسابقات ورزشي، برپايي سمينارها و كنگره هاي ادبي، انتشار آثار برتر منطقه، تقويت همكاري در زمينه باستان شناسي و معماري، گسترش زبان هاي رايج منطقه و ..... از جمله اهداف و برنامه هاي مورد نظر موسسه فرهنگي اكو مي باشد.

 2 - بنياد علمي اكو :

 مركز بنياد علمي اكو در اسلام آباد پايتخت پاكستان است و وظايف و اهداف كلي بنياد مذكور عبارتند از : تربيت نيروي متخصص و ماهر، ارتقا سطح علمي موسسات تحقيقاتي، ارزيابي مسايل مربوط به تكنولوژي و چگونگي انتقال تكنولوژي مدرن، مبادله اطلاعات علمي و غيره ....

 3- موسسه آموزشي اكو :

 مركز موسسه آموزشي اكو در آنكارا پايتخت تركيه قرار دارد و وظايف و اهداف كلي آن عبارتند از: تشكيل كرسي هاي مشترك و متقابل در دانشگاه ها، مبادله دانشجو و اهداي بورس هاي مطالعاتي و فرهنگي بين كشورهاي عضو، تاسيس دانشگاه و غيره

 4- موسسات منطقه اي :

 موسسات منطقه اي اكو با مبنا قراردادن حمل و نقل و ارتباطات به عنوان عناصر زير بنايي در توسعه اقتصادي تشكيل شده اند. اين مؤسسات اركاني فرعي وابسته به سازمان محسوب مي‌شوند كه توسط شوراي وزيران بوجود آمده‌ و هر زمان لازم باشد تعدادشان بنا به ضرورت توسط همان شورا افزايش و يا كاهش خواهد يافت. این موسسات عبارتند از :

 1. اتاق بازرگاني و صنايع اكو

 2. شركت مشترك كشتيراني (اكو)

 3. شركت هواپيمايي اكو

 4. مؤسسه آموزش عالي بيمه اكو

 5. مركز بيمه اكو

 6. شركت بيمه اتكايي اكو

 7. مؤسسه فرهنگي اكو

 8. بانك تجارت و سرمايه‌گذاري اكو

 9. بنياد جوانان اكو.

 هر ساله اين مؤسسات گزارشاتي در خصوص فعاليت خود به دبيرخانه اكو ارائه مي‌دهند.  چنانچه نياز به اتخاذ تصميماتي داشته باشند كه داراي تأثير بر خط مشي سازمان باشد قبلاً از دبيركل كسب مجوز مي‌نمايند و سرانجام جهت اجراي تصميمات خود از طريق دبيرخانه از كمك كشورهاي عضو برخوردار مي‌شوند.  

 همچنين طي سال هاي اخير دو همكاري مشترك منطقه اي ديگر نيز بين سازمان هاي ذيربط كشورهاي عضو اكو بوجود آمده است.  اين دو موسسه خارج از تشكيلات اكو و به صورت مستقل عمل مي كنند و عبارتند از :

 الف : اكو ساي  : ECOSAI موسسات عالي حسابرسي كشورهاي عضو اكو

 ب : اكوناECONA :  اكونا يا خبرگزاري اكو، متشكل از خبرگزاري هاي كشورهاي عضو اكو

 

5 - روابط اكو با سازمان هاي منطقه اي و بين المللي :

 يكي از اهداف اكو ايجاد و گسترش روابط با ديگر سازمان هاي بين المللي و منطقه‌اي مي باشد. تعدادي از اين سازمان ها وابسته به سازمان ملل متحد مي‌باشند و تعدادي به صورت منطقه‌اي فعاليت مي‌كنند.  اين سازمان‌ها عبارتند از :

1-   برنامه عمران ملل متحد UNDP  2- كميسيون اقتصادي اجتماعي ملل متحد در آسيا و اقيانوسيه  ESCAP  3-   سازمان حمايت از كودكان ملل متحد UNICEF  4-   صندوق جمعيت ملل متحد UNFPA  5-   سازمان توسعه صنعتي ملل متحد UNIDO  6- سازمان آموزش علوم و فرهنگ ملل متحد UNESCO  7-   برنامه بين‌المللي كنترل مواد مخدر UNDCP

8-   سازمان خوار و بار و كشاورزي ملل متحد FAO  9-   سازمان كنترل توسعه و تجارت ملل متحد UNCTAD  10- سازمان كنفرانس اسلامي OIC  11- بانك توسعه اسلامي IDB  12- اتحاد اروپا EU  13- سازمان تجارت جهاني  WTO  14- اتحاديه كشورهاي جنوب شرق آسيا ASEAN

ناهماهنگی­ های موجود در سیاست ­های اقتصادی و شکاف اقتصادی زیاد میان اعضاء باعث ناکامی در برنامه­ های اقتصادی این سازمان شده است. از سوی دیگر، مسائل سیاسی و امنیتی در منطقه مانند تروریسم باعث شده که سرمایه ­گذاری خارجی اعضای اکو با یکدیگر چندان چشمگیر نباشد. به طور کلی می ­توان گفت وضعیت کنونی همکاری بین کشورهای عضو اکو با توجه به جمعیت، وسعت، استعدادهای فراوانی که در زمینه های مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در میان اعضای این سازمان وجود دارد همچنان با جایگاه حقیقی این سازمان در سطح جهان و وضعیت ایده آل خود از نظر همکاری‌های درون منطقه‌ای فاصله زیادی دارد. با توجه به این شرایط کشورهایی مانند ایران و ترکیه به عنوان بزرگ­ترین اعضای این سازمان باید تلاش­ نمایند تا موقعیت این سازمان در سطح جهان تقویت شود.